Gümrük Vergisi Nedir? Nasıl Ödenir?

Gümrük vergisi; bir eşyanın ülkeye girişinde uygulanan, maliyet kalemlerinin belki de en stratejik olanıdır. Doğru sınıflandırma (GTİP), doğru menşe tespiti ve doğru kıymet (CIF) beyanı yapılmadığında yalnızca fazla vergi ödemezsiniz; gecikme, ceza, hatta eşyaya el koyma gibi ağır sonuçlarla da karşılaşabilirsiniz. Bu rehberde “gümrük vergisi nedir, nasıl hesaplanır ve nasıl ödenir?” sorularını adım adım, örnekler ve kontrol listeleriyle ele alıyoruz.

Amaç: ithalat maliyetinizi öngörülebilir hâle getirip sürprizleri azaltmak.

1) Gümrük vergisi nedir?

Gümrük vergisi, ithal edilen eşya için GTİP sınıflandırması, menşei ve gümrük kıymeti esas alınarak hesaplanan temel vergidir. Ana hedefleri:

Fiyat dengeleme: Yerli üreticiyle adil rekabetin sağlanması.

Gelir: Devlet gelirlerinin bir parçası.

Politika aracı: Dış ticaret politikalarının uygulanması (koruma, yönlendirme, anlaşmalar).

Vergiye eş etkili yükler (ilave gümrük vergisi, dampinge karşı vergi/anti-dumping, telafi edici vergi/countervailing, korunma önlemleri gibi) gümrük vergisine eklenebilecek, ürün/ülke koşuluna bağlı mali yüklerdir. Bunlar, “temel gümrük vergisi”nden bağımsız kurallara dayanır ve toplam maliyeti ciddi biçimde etkileyebilir.

2) Gümrük vergisi nasıl hesaplanır?

2.1 GTİP (HS/Customs Tariff) – doğru sınıflandırmanın etkisi

Her ürünün 12 haneli GTİP (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) kodu vardır. Kod; uygulanacak vergi oranlarını, ilave vergileri, kısıt/izinleri belirler.

Yanlış GTİP = yanlış vergi demektir. Ayrıca yanlış sınıflandırma; cezai risk, iade süreçlerinde zorluk ve ithalat gecikmesi yaratır.

2.2 Menşe ve tercihli anlaşmalar

Menşe (origin), ürünün ekonomik milliyetidir. A.TR, EUR.1, menşe beyanı gibi belgeler, tercihli vergi oranları getirebilir. Yanlış menşe beyanı hem avantajı kaçırmanıza hem de ceza riskine yol açar.

Kural: Ülke anlaşmaları ve “yeterli işçilik/işlem” kriterleri dikkatle incelenmeli, belge/doğrulama akışı baştan kurgulanmalıdır.

2.3 Gümrük kıymeti = CIF

İthalatta vergi genellikle CIF kıymet üzerinden hesaplanır:

CIF = Mal bedeli (invoice) + Navlun (freight) + Sigorta (insurance).

Bazı durumlarda liman masrafları, paketleme gibi kalemler de kıymete dâhil olabilir. Kıymetin eksik beyanı, tespit hâlinde hem vergi farkı hem de yaptırım doğurur.

2.4 Basit formüller (özet anlatım)

Gümrük Vergisi = Gümrük Kıymeti × GV Oranı

KDV Matrahı = Gümrük Kıymeti + GV + (varsa) ÖTV + (varsa) ilave vergiler + belirli diğer masraflar

KDV = KDV Oranı × KDV Matrahı

Not: Oranlar ürün/ülke/menşe ve güncel mevzuata göre değişir. Spesifik (kg/adet başına sabit) vergi uygulamaları da olabilir. Her ithalat dosyasında güncel tarife ve tebliğlere bakın.

3) İthalatta hangi vergiler/tahsilatlar doğabilir?

Gümrük Vergisi (GV): Temel ithalat vergisi.

KDV (İthalatta): İthal işlemlerinde KDV, iç piyasadaki gibi uygulanır ancak matrah farklıdır (bkz. formül).

ÖTV: Belirli ürün gruplarında (ör. bazı akaryakıt, tütün, otomotiv, beyaz eşya) malın niteliğine göre.

İlave Gümrük Vergisi/Ek Mali Yükler: Ürün ve çıkış ülkesine göre gündeme gelebilir.

Dampinge Karşı Vergi / Telafi Edici Vergi: Ticaret politikası önlemleri kapsamında.

Diğer masraflar/harçlar/fonlar: İşlem türüne göre (ör. damga, toplu konut fonu vb. olabilir).

4) Gümrük vergisi nasıl ödenir?

4.1 Beyan ve tahakkuk

Beyanname hazırlanır: Gümrük müşaviri veya yetkili kullanıcı, BİLGE sistemi üzerinden elektronik beyanname düzenler.

Belge ekleri: Ticari fatura, taşıma belgesi (konşimento/AWB), sigorta poliçesi, menşe/tercihli belge (varsa), paketleme listesi, sözleşme vb.

Sistem kontrolü ve hatlar: Risk kriterlerine göre kırmızı/sarı/yeşil/… hattı; fiziksel muayene/evrak incelemesi gerekebilir.

Tahakkuk: Vergiler sistemde hesaplanır; tahakkuk fişi oluşur.

Geçici Vergi Beyannamesi Hakkında bilgi almak isteseniz.

4.2 Ödeme kanalları

Anlaşmalı bankalar/online tahsilat ekranları: Tahakkuk eden tutar, beyanname detayına bağlı olarak elektronik kanaldan ödenebilir.

Gümrük veznesi: Bazı durumlarda nakit/teminatla ödeme gerekebilir.

Posta/hızlı kargo (ETGB) gönderilerinde: Operatör, vergi ve masrafları genellikle yerinize hesaplayıp tahsil eder; teslimden önce/teslimde ödemek gerekir.

4.3 Serbest bırakma

Ödeme ve kontrol süreçleri tamamlandığında eşya serbest dolaşıma girer ve çekilebilir. Belgeleri (tahakkuk, makbuz, muayene raporu vb.) elektronik arşiv düzenine uygun saklayın.

5) Muafiyet ve istisnalar

Gümrük vergisi, belirli koşullarda muaf/istisna olabilir. Örnek alanlar:

Yolcu beraberinde eşya: Belirlenmiş nitelik ve limitler çerçevesinde muafiyet.

Taşınma (yerleşim değişikliği) eşyası: İkamet taşınırken belirli şartlarla muafiyet.

Diplomatik eşya, bağış/yardım: Uluslararası kurallar ve özel hükümler.

Eğitim/öğrenci: Belirli eğitim amaçlı eşya için özel düzenlemeler.

Ar-Ge, test/numune: Bazı proje ve numune girişlerinde uygun koşullarda muafiyet.

Önemli: Limitler ve kapsam dönemsel değişir. İşlemden önce güncel mevzuat ve idare duyurularını kontrol edin; gümrük müşaviri/danışman ile plan yapın.

Eğitim alanında nasıl online tahsilat yaparsınız bilgilendirme.

6) ETGB ve hızlı kargo temelleri

ETGB (Elektronik Ticaret Gümrük Beyannamesi), posta ve hızlı kargo yoluyla gelen düşük kıymetli gönderiler için kullanılan dijital beyan türüdür.

Kim düzenler? Yetkili operatör/taşıyıcı, gönderi verileriyle birlikte ETGB’yi düzenler.

Vergi uygulaması: Kıymet/ürün niteliğine göre gümrük vergisi ve/veya KDV doğabilir.

Tahsilat: Operatör, vergiyi sizin adınıza hesaplayıp tahsil eder; çoğu zaman teslimden önce bilgi verir.

Uyarı: Mikro ithalat “vergisiz alış” demek değildir. Limit, ürün sınıfı ve menşe koşulları değiştikçe vergi ve prosedür de değişebilir.

7) Sık yapılan hatalar ve pratik ipuçları

Yanlış GTİP seçimi

Sonuç: Fazla/eksik vergi, idari yaptırım, gecikme.

Çözüm: GTİP’i teknik özellik, kullanım amacı ve bileşim üzerinden doğrulayın; şüphede bağlayıcı tarife bilgisi (BTB) düşünün.

Menşe beyanında hata

Sonuç: Tercihli orandan yararlanamama, iade/ceza riski.

Çözüm: Tedarikçiden doğru belge (EUR.1, menşe beyanı vb.) ve izlenebilir kayıt talep edin; menşe kurallarına uygun üretim/işlem ispatını kurun.

CIF unsurlarını eksik almak

Sonuç: Yanlış matrah, itiraz ve ceza olasılığı.

Çözüm: Navlun, sigorta ve dahil edilecek kalemleri faturalar ve poliçelerle netleştirin.

Lisans/izin gerektiren ürünleri sıradan zannetmek

Sonuç: Eşyanın çekilememesi, ek süreçler.

Çözüm: İthalat rejimi ve özel düzenlemeleri (sağlık, çevre, TAREKS, CE, standardizasyon) önceden kontrol edin.

Belge saklama ve iz kayıt eksikleri

Sonuç: Sonradan denetimde ispat sorunu.

Çözüm: Dijital arşiv; beyanname, fatura, konşimento, sigorta, menşe ve ödenti makbuzlarını tek dosyada saklayın.

8) İtiraz, düzeltme ve uzlaşma

Beyan, vergi hesabı veya muayene sonucuna katılmıyorsanız, mevzuatta belirlenmiş sürelerde itiraz/düzeltme/uzlaşma yolları vardır.

İtiraz: Karar ve tahakkuk unsurlarına yönelik; belirli belgelerle gerekçelendirilir.

Düzeltme talebi: Açık hesaplama/evrak hatalarında, belgelerle desteklenmiş başvuru.

Uzlaşma: Uyuşmazlığın idari uzlaşmayla çözümü; ne zaman mantıklı olduğunu danışmanınızla tartın.

Süreler ve prosedürler mevzuatla belirlenir ve değişebilir. Adım atmadan önce güncel düzenlemeleri ve uzman görüşünü mutlaka teyit edin.

9) Örnek hesaplama ve senaryolar

9.1 Basit örnek (ad valorem vergi)

Mal bedeli (FOB): 10.000 €

Navlun: 1.000 €

Sigorta: 100 €

CIF (Gümrük Kıymeti): 11.100 €

Gümrük vergisi oranı (örnek): %5 (temsili)

GV: 11.100 × %5 = 555 €

KDV matrahı: 11.100 + 555 = 11.655 € (varsayım: başka vergi yok)

KDV oranı (örnek): %20 (temsili)

KDV: 11.655 × %20 = 2.331 €

Toplam vergi: 555 + 2.331 = 2.886 €

Dikkat: Bu, tamamen örnek bir hesaplamadır. Gerçek oranlar ürün/menşe/tebliğe göre değişir; ÖTV/ilave vergi gibi kalemler eklenebilir.

9.2 Spesifik vergi olasılığı

Bazı ürünlerde adede/kg’a göre sabit tutar (spesifik) vergi uygulanabilir. Böyle bir durumda GV, ad valorem değil, birim başına sabit tutara göre hesaplanır; üzerine KDV matrahı ayrıca kurulabilir.

9.3 Hızlı kargo (ETGB) minik paket

Online siparişiniz hızlı kargoyla geldi.

Operatör, beyanı sizin adınıza yaptı, vergi ve masrafları hesapladı.

Teslimden önce size çıkarılan ödeme bildirimini onaylayıp ödediniz; paketiniz vergiler ödendikten sonra teslim edildi.

Gönderiniz ticari görünümlüyse (mukerrer, yüksek miktar, tekrar) ticari rejim ve farklı kurallar devreye girebilir.

9.4 Makine ithalatı (konteyner)

Ön hazırlık: GTİP doğrulama, menşe belgesi, CE/uygunluk, sigorta, navlun sözleşmesi.

Beyan: BİLGE üzerinden müşavir ile dosya; risk kriterine göre muayene.

Vergiler: GV + (varsa) ilave vergi + (varsa) ÖTV + KDV.

Ödeme: Banka/online tahsilat; teminat mektubu seçenekleri.

Serbest bırakma: Gecikmemek için evrak akışını ve saha operasyonunu senkron tutun.

10) Kontrol listeleri

10.1 İthalat öncesi kısa kontrol

Ürününüzün GTİP’i net mi?
Menşe avantajı var mı? Belge ve kuralları sağlıyor musunuz?

CIF kalemleri (navlun, sigorta) fatura/poliçelerle teyitli mi?

Ürün özel izin/lisans gerektiriyor mu (sağlık, çevre, TAREKS vb.)?

Tedariğe ilişkin sözleşmelerde teslim şekli (Incoterms) doğru mu?

Evrak akışı (fatura, PL, konşimento, menşe, sigorta) zamanında hazır mı?

10.2 Beyan ve ödeme adımları

BİLGE’de beyanname oluşturuldu mu?

Ekler eksiksiz mi (fatura, taşıma, sigorta, menşe)?

Tahakkuk doğru mu (oranlar/hesaplar)?

Ödeme yapıldı mı (banka/online/teminat)?

Serbest bırakma ve çekim organizasyonu planlandı mı?

10.3 Sonradan kontrol (denetime hazırlık)

E-dosyada beyanname, tahakkuk, makbuz saklandı mı?

GTİP ve menşe ispatını destekleyen teknik evraklar yerinde mi?

KDV/ÖTV beyanlarıyla ithalat kayıtları eşleşiyor mu?

Navlun/sigorta belgeleri arşivde mi?

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Gümrük vergisini kim öder?

İthalatçı sorumludur. Hızlı kargo gönderilerinde ise vergi ve masraflar genellikle operatör tarafından sizin adınıza hesaplanıp tahsil edilir.

CIF nedir, FOB’dan farkı ne?

CIF; mal bedeli, navlun ve sigortanın toplamıdır. FOB’da satıcı yükleme limanına kadar sorumludur; navlun ve sigorta dâhil değildir.

A.TR ile gümrük vergisi tamamen kalkar mı?

Her zaman değil. A.TR, gümrük birliği kapsamındaki sanayi ürünlerinde tercihli uygulama sağlar; tarım ve işlenmiş tarım ürünlerinde istisnalar olabilir. Ayrıca ilave vergiler ve KDV yine uygulanabilir.

ETGB’de vergiyi kime öderim?

Genellikle hızlı kargo/posta operatörüne ödersiniz; operatör vergiyi sizin adınıza tahsil ederek işlemi tamamlar.

Belgeleri ne kadar saklamalıyım?

Mevzuatın öngördüğü yasal saklama sürelerine uyun. Denetimlerde hızlı erişim için dijital arşiv ve düzenli dosyalama kullanın.

Menşe belgesi olmasa ne olur?

Tercihli vergi oranlarından yararlanamazsınız ve yanlış/eksik beyan iddiası doğabilir; bu da vergi farkı ve ceza riskini artırır.

Yanlış GTİP seçtiğimi fark ettim, ne yapayım?

Duruma göre düzeltme veya itiraz yolları vardır. Süreler kritik olduğundan gümrük müşavirinizle hemen aksiyon planı oluşturun.

Gümrük vergisi nasıl hesaplanır?

CIF kıymet (mal+navlun+sigorta) üzerinden oran uygulanır; ek vergiler ve KDV ayrıca eklenir.

GTİP’i nasıl doğru belirlerim?

Ürünün teknik özelliklerine göre resmi tarife ve/veya Bağlayıcı Tarife Bilgisi (BTB) kullanın; şüphede müşavirle ilerleyin.

Menşe (origin) ile A.TR/EUR.1 farkı nedir?

Menşe ürünün “ekonomik milliyeti”dir; A.TR serbest dolaşımı, EUR.1 ise tercihli menşeyi ispatlar.

Hangi vergiler çıkabilir?

Gümrük vergisi, ilave GV/EMÜ, anti-damping, KDV ve bazı ürünlerde ÖTV + fon/harçlar.

Kıymet (değerleme) hatası olursa?

Vergi farkı ve ceza doğabilir; süresi içinde düzeltme/uzlaşma yoluna gidin.

İskonto ve navlun/sigorta nasıl ele alınır?

Belgeli ticari iskonto düşebilir; gümrük sınırına kadarki navlun-sigorta kıymete eklenir.

Incoterms vergi tutarını değiştirir mi?

Oranı değil, kıymete hangi maliyetlerin dahil edileceğini etkiler (FOB vs. CIF).

Geçici ithalat nedir?

Fuar/test/tamir amaçlı eşya teminatla geçici sokulur; süre bitince geri çıkarılırsa vergi alınmaz veya kısmi alınır.

Antrepo rejimi avantajı?

Eşya antrepodayken vergi doğmaz; serbest dolaşıma girerken ödenir → nakit akışı avantajı.

Transit rejiminde vergi var mı?

Hayır; eşya Türkiye’den sadece geçiyorsa vergi doğmaz.

Hizmet/dijital ürünlerde gümrük vergisi olur mu?

Genelde hayır; KDV/stopaj gibi iç vergi hükümleri devreye girebilir.

DDP teslimatta vergiyi kim öder?

Pratikte satıcı üstlenir; ancak ithalatçı adına beyan yapan taraf hukuken sorumludur.

Hızlı kargo mı klasik ithalat mı?

Düşük kıymet ve tekil gönderide hızlı kargo; düzenli/yüksek kıymette klasik beyan.

İthalatta KDV nasıl hesaplanır?

KDV matrahı = gümrük kıymeti + ödenen vergiler + belirli yan giderler; oran ürün bazlıdır.

Anti-damping / gözetim nedir?

Haksız fiyatı önlemek için ek vergi ve kıymet alt sınırı uygulamaları; toplam maliyeti artırır.

Menşe sonradan ibraz edilebilir mi?

Bazı rejimlerde evet; süre kaçarsa tercihli oran hakkı kaybedilir.

Numune/fuar eşyasında vergi var mı?

Şartlı muafiyet mümkündür; miktar-kullanım sınırlarına ve geri çıkışına dikkat.

İade/yeniden ihracatta vergi geri alınır mı?

Koşullara bağlı geri ödeme/mahsuben iade yolları vardır; süreleri kaçırmayın.

YYS (Yetkilendirilmiş Yükümlü) ne kazandırır?

Hızlı geçiş, daha az kontrol ve basitleştirilmiş usuller.

Gümrük müşaviri zorunlu mu?

Her zaman değil; fakat düzenli ithalatta hata riskini ciddi düşürür.

E-ticaret için toplu ürün getiriyorum; neye dikkat edeyim?

Klasik ithalat, ürün güvenliği/etiketleme ve fikri mülkiyet kontrollerini uygulayın.

Kişisel kullanım mı ticari mi?

Miktar, çeşit ve düzenlilik ticari nitelik göstergesidir.

Kırmızı hat ne demek?

Fiziki muayene + sıkı belge kontrolüdür; uygunluk ve kıymete ekstra dikkat gerekir.

Uygunluk/standart belgesi istenirse?

Zorunluysa belge olmadan çekim yapılamaz; sertifika ve test raporlarını önceden hazırlayın.

Drop-shipping yapıyorum; vergi olur mu?

Mal Türkiye’ye girmiyorsa gümrük vergisi yoktur; diğer vergisel yükümlülükler ayrı değerlendirilir.

Kur farkları nasıl etkiler?

Vergi hesaplamasında resmi kur kullanılır; kur riski sözleşme ve finans planında yönetilmelidir.

Beyanname düzeltme/itiraz nasıl?

Düzeltme, uzlaşma veya yargı yolu var; süreler kısadır, hızlı hareket edin.

Teminat nedir?

Vergileri ertelemek/askıya almak için verilen güvence; şartlar sağlanınca çözülür.

12) Sektörel kısa notlar

E-ticaret/B2C:

Hızlı kargoda ETGB süreçleri yaygındır.

İade/değişim senaryoları için gümrük prosedürlerini baştan planlayın.

Üretim/Endüstri:

Makine ve yedek parça için GTİP, menşe ve uygunluk belgeleri kritik.

Proje bazlı ithalatlarda muafiyet/istisna pencereleri araştırın.

Bayi/dağıtım:

Çoklu gönderilerde belge standartlarını tek tip tutun.

Fiyatlandırmada gümrük vergilerini şeffaf kalemleyin; bayiye maliyet sürprizi yaratmayın.

13) Öncesi Sonrası maliyet farkı (örnek)

Önce (plansız):

Yanlış GTİP → %5 yerine %8 GV uygulanmış.

Menşe belgesi yok → tercihli oran kaçmış.

CIF yanlış → KDV matrahı yüksek oluşmuş.

Gecikme → depolama/demuraj masrafları.

Sonra (planlı):

Doğru GTİP → doğru GV ve ek vergiler.

Menşe avantajı → daha düşük oran, rekabetçi fiyat.

CIF net → KDV matrahı doğru.

Zamanında çekim → ek depo/demuraj yok.

Mesaj net: Gümrük öncesi hazırlık; “birim vergi oranından” daha çok toplam sahip olma maliyetini (TCO) düşürür.

14) Kısaca sözlük

GTİP: Ürün sınıflandırma kodu; vergi ve kuralları belirler.

Menşe: Ürünün ekonomik milliyeti; tercihli oranlar için kritik.

CIF: Mal bedeli + navlun + sigorta = gümrük kıymeti.

BİLGE: Gümrüklerin elektronik beyan sistemi.

ETGB: Hızlı kargo/posta için elektronik beyan.

Serbest dolaşım: Vergi ve formaliteler sonrası eşyanın piyasaya girebilmesi.

15) Sonuç ve aksiyon önerileri

Planla: GTİP, menşe ve CIF’ı ithalat öncesi netleştir.

Belgele: Fatura, navlun, sigorta, menşe ve teknik evrakı eksiksiz topla.

Doğrula: Beyan/tahakkuk rakamlarını ve oranları iki kez kontrol et.

Arşivle: Elektronik saklama ve hızlı erişim düzeni kur.

Güncel kal: Oranlar, limitler, istisnalar değişebilir; her dosyada güncel mevzuatı teyit et.

16) Uyarı kutusu (mevzuat notu)

Oranlar, muafiyet limitleri ve prosedürler sık güncellenir. Bu metin genel bilgilendirme niteliğindedir; işlem öncesinde Ticaret Bakanlığı/Gümrük idaresi duyuruları, güncel tarife ve uzman/müşavir görüşü ile teyit ediniz.

17) Sırasıyla adım adım özet

Ürünü ve teknik özelliklerini tanımla → GTİP doğrula.

Menşe kurallarını ve tercihli belge gereğini kontrol et.

CIF kalemlerini belgele; navlun/sigortayı netleştir.

Gerekli izin/lisans var mı, teyit et.

BİLGE’de beyan + ekleri yükle → hat kontrolü.

Tahakkuk oluştu → ödeme (banka/online/teminat).

Serbest bırakma ve çekim → arşiv ve raporlama.

Opsiyonel İşletme Akışı

Gümrük vergisi, ithalat maliyetinizin yalnızca bir parçası. Satış ve tahsilat tarafında e-/online tahsilat ve dijital ödeme süreçleriyle nakit akışınızı hızlandırmak, gümrükten çıkan ürünlerin finansal döngüsünü kısaltır. Çok kanallı tahsilat, bayi–alt bayi raporlaması ve muhasebe entegrasyonu; ithalat maliyetini satış gelirine daha hızlı dönüştürmenizi sağlar.

Payfoni ile E-Tahsilat, Online Tahsilat ve Dijital Ödemeler Kolay

7/24 E-Tahsilat (e tahsilat) & Linkle Ödeme: Banka saatlerinden bağımsız, hızlı ve kayıtlı tahsilatlar.

Periyodik/Abonelik Ödemeleri: Zamanlanmış düzenli çekimlerle tahsilatlarınızı planlayın.

Bayi & Alt Bayi Paneli: Çok noktalı yapıda tahsilat, iade ve komisyon görünürlüğü tek ekranda.

Muhasebe Entegrasyonu (örn. Netsis): Tahsilatlar otomatik fişlenir; kapanış ve raporlama hızlanır.

Güvenli Altyapı: PCI-DSS uyumu, 3D Secure ve risk kontrolleriyle güvenli dijital ödemeler.

Kısacası: Payfoni ile e-tahsilat, online tahsilat ve dijital ödeme süreçlerinizi tek panelden yönetin; nakit akışınızı hızlandırın ve operasyonel yükü azaltın.